ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ମାନ୍ୟତା ଅନୁଯାୟୀ ବର୍ଷରେ ଆସୁଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାସର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଅଛି କିନ୍ତୁ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଯଦି କୌଣସି ମାସକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଶୁଭ ମାସ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ତାହା ହେଲା ପବିତ୍ର କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ। ଉତ୍କଳୀୟ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଡଙ୍ଗା ଭସାଇବା ସମୟରେ କୁହାଯାଉଥିବା “ଆ କା ମା ବୈ,ପାନ ଗୁଆ ଥୋଇ,ପାନଗୁଆ ତୋର,ମାସକ ଧରମ ମୋର”।ଏହା କହିବାର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ହେଲା :– ଆ ଅର୍ଥ–ଆଷାଢ଼,କା ଅର୍ଥ–କାର୍ତ୍ତିକ,ମା ଅର୍ଥ–ମାଘ,ବୈ ଅର୍ଥ–ବୈଶାଖ।ଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ଚାରି ମାସ ପୁଣ୍ୟ ମାସ ଅଟେ କିନ୍ତୁ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ,ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମାସ ଅଟେ। କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ପ୍ରତିପାଦନ କରିବାକୁ ଯାଇ ପରମପିତା ବ୍ରହ୍ମା ବ୍ରହ୍ମର୍ଷି ନାରଦଙ୍କୁ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ମାହାତ୍ମ୍ୟ ବୁଝାଇ କହିଛନ୍ତି..
”ନ କାର୍ତ୍ତିକ ସମୋ ମାସୋ ନ କୃତେନ ସମଂ ଯୁଗମ୍
ନ ବେଦ ସଦୃଶଂ ଶାସ୍ତ୍ରଂ ନ ତୀର୍ଥଂ ଗଙ୍ଗାୟା ସମମ୍”
ଅର୍ଥାତ୍- କାର୍ତ୍ତିକ ପରି ମାସ ନାହିଁ,ସତ୍ୟଯୁଗ ପରି ଯୁଗ ନାହିଁ,ବେଦ ସଦୃଶ ଶାସ୍ତ୍ର ନାହିଁ ଏବଂ ଗଙ୍ଗା ପରି ତୀର୍ଥ ନାହିଁ।ତେଣୁ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଅତିପ୍ରିୟ ମାସ ଅଟେ।
ପୁରାଣରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ କଥା ଅନୁଯାୟୀ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଦେବଶୟନ ଏକାଦଶୀରେ ଯୋଗ ନିଦ୍ରା ଯାଇ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଦେବ ପ୍ରବୋଧିନୀ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ନିଦ୍ରାରୁ ଉଠିଥାଆନ୍ତି ତେଣୁ ତା ପୂର୍ବରୁ ଭଗବାନ ଶୟନ କରିଥିବା ସମୟରେ ଭକ୍ତମାନେ ଅନ୍ତତଃ ଏକମାସ ଭଜନ,କୀର୍ତ୍ତନ ଓ ସତ୍ କର୍ମରେ ମନକୁ ନିୟୋଜିତ କରି ଧର୍ମ ଆଚରଣ କରିଥାଆନ୍ତି।
ନୀତିବାକ୍ୟ ଅନୁସାରେ:–
ନ ମାଂସ ଭକ୍ଷଣେ ଦୋଷୋ,ନ ମଦ୍ୟ ନ ମୈଥୁନେ
ପ୍ରବୃତ୍ତିରେଷା ଭୂତାନାଂ, ନିବୃତ୍ତିସ୍ତୁ ମହାଫଳମ୍
ପବିତ୍ର କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ।ଏହି ମାସଟି ଆଶ୍ବିନ ପୁର୍ଣ୍ଣିମାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ କାର୍ତ୍ତିକ ପୁର୍ଣ୍ଣିମା ପର୍ଯ୍ଯନ୍ତ ଚାଲିଥାଏ। କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ଦୀପ ଦାନ କରିବା ଏବଂ ଗଙ୍ଗାରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ବେଶ୍ ମହତ୍ତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥାଏ।ଏହା କରିବା ଦ୍ଵାରା ସବୁ ପାପ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ।କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଧର୍ମ ମାସ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ମାସଟିକୁ ନିଷ୍ଠା ସହକାରେ ପାଳନ କରାଯାଏ।ବିଶ୍ଵଜନନୀ କରୁଣାମୟୀ ମା ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ଶାରଦୀୟ ବନ୍ଦନା ପରେପରେ ଚନ୍ଦ୍ର ଏବଂ ମା କାଳୀଙ୍କ ଆରାଧନା ଏହି ମାସରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଡ଼ମ୍ବର ସହକାରେ ସମାହିତ ହୁଏ।ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ଦେବ ସେନାପତି ଚିର କୁମାର କାର୍ତ୍ତିକେୟଙ୍କ ଆରାଧନା ମଧ୍ୟ ଏହି ମାସରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ସାହର ସହିତ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ।ଏହି ମାସରେ ଅନେକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପଡିବା ସହିତ ସାରା ମାସ ଧରି ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମାନୁଷ୍ଠାନ କରାଯାଇଥାଏ।ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ଦକ୍ଷିଣାୟନ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି ଓ ତୁଳା ରାଶିକୁ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ।ଏହି ମାସ ଏଭଳି ପବିତ୍ର ଯେ ଏ ମାସର ଯେ କୌଣସି ଦିନରେ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଆଦି ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇପାରେ। ପ୍ରବାଦ ଅଛି ଏହି ମାସରେ ଯେ କୌଣସି ଧାର୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ କଲେ ତାହା ଧାର୍ମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ତୀର୍ଥ ଯିବାର ପୁଣ୍ୟଫଳ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।
କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ବୟସ୍କ ତଥା ଧର୍ମପ୍ରାଣ ଆବାଳ- ବୃଦ୍ଧ-ବନିତା ପ୍ରତ୍ୟେହ ପ୍ରାତଃକାଳରେ ସ୍ନାନ ସମାପନ ପୂର୍ବକ ଦେବ ଦର୍ଶନ ଏବଂ ନଗର ସଂକୀର୍ତ୍ତନରେ ଆତ୍ମବିଭୋର ହୋଇଯିବା ସହ ନଗର ସଂକୀର୍ତ୍ତନ କରି ନିଜର ସୁପ୍ତ ପ୍ରାଣକୁ ଜାଗ୍ରତ କରିଥାଆନ୍ତି।କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶେଷ ପାଞ୍ଚଦିନ ଅର୍ଥାତ୍ କାର୍ତ୍ତିକ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ ଠାରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର ଅଟେ।ଏହି ପାଞ୍ଚ ଦିନକୁ ଭୀଷ୍ମ ପଞ୍ଚକ,ବକ ପଞ୍ଚୁକ,ମହାପଞ୍ଚୁକ ଇତ୍ୟାଦି କୁହାଯାଏ। କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଏହି ଶେଷ ପାଞ୍ଚଦିନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ହିନ୍ଦୁ ଆମିଷ ପରିହାର ପୂର୍ବକ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଭାବନା ତଥା ଧର୍ମୀୟ ମନୋଭାବରେ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରିଥାଆନ୍ତି।କୁହାଯାଏ ଯେ ଏହି ପାଞ୍ଚ ଦିନ ଯାକ ବଗ ମଧ୍ୟ ଆମିଷ ସ୍ପର୍ଶ କରେ ନାହିଁ।ସେ ଯାହା ହେଉନା କାହିଁକି କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଏକାଦଶୀ ବା ବଡ ଏକାଦଶୀ ଠାରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ପାଞ୍ଚଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମହାପଞ୍ଚକ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଧର୍ମଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ।ବିଧବାମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଏହି ମାସଟି ତ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣIସେମାନେ ହବିଷ୍ୟ ପାଳନ ପୂର୍ବକ ପ୍ରତ୍ୟେହ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଆକାଶଦୀପ ପ୍ରଜ୍ଜଳନ କରିଥାଆନ୍ତି।ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ଶଯ୍ୟା ତ୍ୟାଗକରି ସ୍ନାନ କରି ଦେବାଦେବୀ ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଯାଇ,ଦେବାଳୟରୁ ଫେରିବା ପରେ ତୁଳସୀ ବୃକ୍ଷ ପାଖରେ ଆସି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭକ୍ତି ସହକାରେ କାର୍ତ୍ତିକ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ପାଠ ଓ ଶ୍ରବଣ କରନ୍ତି।କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ପୁରୀରେ ହବିଷ ପାଇଁ ହବିଷ୍ୟାଳିଙ୍କ ବହୁ ଭିଡ଼ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ।ପୁରା ଏକମାସ ହବିଷ୍ୟାଳିମାନେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଚିନ୍ତନରେ ଅତିବାହିତ କରିବା ସହିତ ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁ ପାଦୋଦକ ପାନ କରି ନିଜର ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମକୁ ସାର୍ଥକ କରିଥାଆନ୍ତି।
